شمال نیوز: پژوهش ،بخش اصلی هر حرکت علمی و مهمترین بخش تمامی تصمیماتی است که بعد از آن صورت می گیرد ، هیچ برنامه ریزی ،طراحی و تولیدی نمی تواند بدون پژوهش به سرانجامی برسد ،پژوهش نقش اساسی در حلقه تولید و توسعه دارد .به عبارت دیگر ،  تمامی حرکت های نافرجامی که در جامعه صورت گرفته است ، حاصل ضعف در پژوهش و بی توجهی به آن بوده است ،با این نگاه نه می توان برای پژوهش یک هفته را در نظر گرفت و نه می توان از کنار آن به سادگی گذشت .

 

در گردونه تصمیمات علمی ،پژوهش در هر مرحله از تصمیم گیری نیازمند توجه است .

این مرقومه سعی دارد به اختصار به فرهنگ پژوهش و موانع و محدودیت های آن به صورت اسنادی بپردازد. .

علم چیست ؟

علم تعاریف مختلفی  دارد و علت تفاوت در تعاریف بخاطر پیچیدگی موضوع است . علم ،شناخت منظم روابط منطقی بین پدیده هاست . شناختی که نیازمند روش ،منطق ،درک پدیده و روابط بین آنهاست .

 «اینشتین» در جایی نوشته است که علم چیزی جز is nothing more than پالايش تفکر روزمره نيست». نقل انگلیسی آن از این لحاظ ارزشمند است که تاکید خاصی بر یک چیز دارد ،پالایش تفکر روزمره که ما را به  فهم روابط منطقی بین پدیده‌ها رهنمون می سازد .  به منظور شناخت آنها و کنار گذاشتن تفکر عادتی . برای چی ؟ برای رسیدن به تفکر خلاقی که حاصل کار و زحمت یک پژوهشگر است. عالمان ،  در عرصه زندگي اجتماعي، محصولي ارزشمند توليد مي‌کنند که بدون آنها نه برنامه‌ريزي ممکن است ، نه طراحی را بدون علم می توان متصور بود و نه توليد یک محصول و کالا را .  بنابراین، هم تربيت  عالم در جامعه مهم است و هم ترويج فرهنگ  علمی که نیازمند تو جه به سازمان‌ها و نهادهايي است که به اين مهم مي‌پردازند.

 

تعريف و اهميت پژوهش

پژوهش ، خارج از علم دیده نمی شود ،نگاه ما در این نوشتار فلسفی نیست ،بلکه توضیح واضحات برای نشر علم و فرهنگ پژوهش است تا در جامعه بیش از گذشته، پژوهش  بستر خود را پیدا کند. همانگونه که هر حرکت علمی ،نیازمند در نظر گرفتن توصیف ،تجزیه و تحلیل ، تبیین و پیش بینی  است ، پژوهش نیز از این مسیر به درک یافته ها و پدیده ها می پردازد.

پژوهش را می توان ، " مطالعه منظم، کنترل شده، تجربي و انتقادي يک يا چند قضيه فرضي درباره روابط ميان پديده‌ها" چیزی را که سال ها قبل اندیشمندانی چون کرلینجر(1374) بدان اشاره کرده اند .  نوعي جستجوي مداوم حقيقت که در آن، پاسخ‌هاي آزمايشي، موجب تنقيح مسايل و مطالب و همچنين اصلاح و بهبود روش‌هاي پاسخ‌يابي مي‌شود.

 در تعریف پژوهش همچنین آمده است که برخورد متديک (methodic) با مسايل و پديده‌هاست.

اگر بدانيم که اركان استراتژيک رشد و توسعه جامعه چند چيز هستند که شامل نظام آموزشي، نظام توليد، نظام تکنولوژي، نظام برنامه ريزي و نظام پژوهشي؛  بایستی بدانیم که بدون پژوهش که خود جزو ارکان استراتژیک رشد جامعه است، رشد نظام‌هاي ديگر  امکان پذیر نخواهد بود .

در اهميت پژوهش همين اندازه بس که  مي‌توان گفت که تغييرات اوضاع يک جامعه از تحول فکري و تغييرات افکار متفکران و پژوهشگران علماي علوم، به ویژه علوم اجتماعي مشخص مي‌شود.

آينده‌نگري در حوزه زندگي اجتماعي، تنها با پژوهش شدنی است و بدون پژوهش، نمي‌توان آينده‌اي را براي يک جامعه مطلوب ترسيم نمود.

نگرش سیستمی به پژوهش

سیستم هایی که به اصلاح تدریجی و کاهش هزینه ها و معایب خویش می اندیشند ،به پژوهش بیشتر بها می دهند و برای افزایش رقابت مزیتی خویش ، به R&D توجه دارند .

در مقابل سیستم هایی که به روزمره گی خو گرفته اند و خود را برای تغییر آماده نکرده اند از پژوهش فاصله گرفته و یا بخش های پژوهشی را از کاربردی بودن خارج کرده اند.

از منظر دیگر ،می توان تحولات و تغییرات امروز بشر را حاصل پژوهش دانست چرا که نمی تواند این همه تحولات و تغییرات حاصل تصادفات و اتفاقات باشد .

فرهنگ پژوهش و مشخصات آن

     پژوهش دارای فرهنگ خاص خويش است و ريشه در طبيعت اوليه انساني دارد؛ طبيعتي که خداوند در خلقت بشر نهاده و کمتر دستخوش تغييرات اجتماعي و فرهنگي است . اين طبيعت از پرسش و جستجوگري که درکودک  هست ، آغاز مي‌شود تا به مرحله متعالي آن که  عمیق شدن و ریز شدن در پديده‌هاست ادامه می یابد. تکه تکه کردن اجزا در آزمايشگاه و سرانجام در کل ديدن آنها به منظور درک کامل پديده‌ها نشان از قدرت و فرهنگ پژوهشی است . فرهنگی که با فرهنگ پليسي و پنهانکاري متفاوت است.

 

«محقق در جستجوي اهداف تحقيقاتي خويش از  جزیيات بحث‌ها و شکافتن موضوعات بهره مي‌جويد. در صورتي که پليس تا جایی که می‌شود، از سخن گفتن مي‌پرهيزد. پژوهشگر به دنبال انگيزه‌هاست، در حالي که پليس جز پیروی محض، وظيفه ديگري ندارد».

تلاش تح قيقاتي در نظريات محقق خلاصه نمي‌شود و ديدگاه‌هاي پژوهشی همانند جرياني هستند که از فرديت محققان بالاتر مي‌روند. محقق نه به متفکران، بلکه به سير تفکرات مي‌انديشد. در جامعه امروز ما نبود نگرش علمي به حل پديده‌ها، يکي از موانع اساسي در رشد حوزه فرهنگ پژوهش است.

 

پژوهش که کندوکاوي عاقلانه در ذات و جوهر پديده‌هاست، همه چيز را به تحول فرامي‌خواند و همه چيز را به شکافتن و نقادي مي‌کشاند. چنين نگرشي با ساختار، ارزش‌ها و هنجارهاى  رسمی جامعه کنوني ما سازگار نيست و نيازمند تحول اساسي است و بزرگترین مانع، مدیران محافظه کار هستند که نمی خواهند که  بر وضع موجود، خللی وارد شود .

بعضی از محققان محدودیت های پژوهشی کشور را به 12 عامل دسته بندی کرده اند اما معتقدند که با همه محدودیت های قانونی ،مقرراتی ،علمی ،اطلاعاتی ،ارتباطی ،مالی ،سازماندهی و ابزاری ،مهمترین مشکل ،باورها و نوع نگرش جامعه به پژوهش است که بر سایر حیطه ها تاثیر می گذارد. (صافی ، 1380).

دیگر محققان (قورچیان ، 1383) محدودیت های کلان موثر بر روند فعالیت های پژوهشی و تولید علم را در هفت دسته سیاسی ،فرهنگی ،اجتماعی ، آموزشی ،مدیریتی ، اقتصادی ،قانونی و جهانی دسته بندی می کنند.

وجود ضعف در سواد علمی و توانمندی های پژوهشی از جمله عوامل کاهنده و بازدارنده ای است که هم در انجام پژوهش و هم در کاربست نتایج فعالیت های پژوهشی تاثیر گذار است .

سنت گرايي، گرايش به تقليد، رواج انديشه‌هاي تعبدي و شخصيت پرستي چهار عامل اساسي است که مانع اساسي در ترويج فرهنگ پژوهش در ايران  است و متفکران زیادی به آن اشاره کرده اند. سنت مقوم جامعه اسلامی ماست، اما سنت گرایی، پذیرش بدون تفکر است که در جامعه رشد کرده است و  ناشي از حاکميت طولاني استبداد در کشور ماست که مانع زمينه تفکر آزاد و دگرانديشي است.

در کشورهای دیگر ،ساکس و همکاران (2002) و تین (2007) (به نقل از کریمیان و دیگران ؛1388) هم نشان داده اند که میزان دانش و توانمندی پژوهشی از موارد بسیار مهم موثر بر بهره وری پژوهشی و کاربست نتایج تحقیقات است .

نبود این موارد، نه تنها شرايط مناسب را براي روي آوري به تحقيق از میان مي‌برد، بلکه ارزش‌هاي تحقيق‌پرور را نيز در جامعه از بين مي‌برد.

 

راهکارهايي براي تقويت پژوهش

حوزه پژوهش بسیار متاثر از فراسیستم های فرهنگی و اجتمایع پیرامون خویش است . وجود یک جو همفکر و سازگار در هر زمینه ای از علم و دانش بیانگر فضای علمی و پژوهشی مناسب است .

در پیش گرفتن يک سياست پژوهشي جامع و هدف‌دار در زمينه‌هاي علمي و صنعتي، از وظايف هر دولتي است. مهمترين راهکاري که براي تقويت پژوهش در مجامع علمي مي‌توان بدان اشاره کرد، گسترش مديريت علمي است،مدیریتی که همه چیز را قبل از عمل به تفکر و تحقیق  فرامی خواند تا تا خللی در کار پیش نیاید.  در حالي که دنيا در حال تجربه‌هاي مديريت‌هاي نوين علمي است، ما هنوز در جامعه خودمان ـ بنا به بررسي مرکز تحقيقات مجلس شوراي اسلامي ـ با بحران مديريت روبه‌رو هستیم.

 

مديريت علمي، مديريتي است که همه اجزای آن، از طريق يک تفکر سنجيده، حساب شده و تجربي پدید آمده است.

 

ایجاد سازمان علمي نيز از ديگر نیازهای  رشد پژوهش در جامعه است که پروفسور عبدالسلام، انديشمند پاکستاني بدان اشاره مي‌کند که در جهان سوم، نبود سازمان علمي، بحران علم وتکنولوژي  ايجاد کرده است. به عبارت دیگر، سیاست پژوهشی جامع منجر به سازمان علمی خواهد شد که زمینه ساز  رشد و بالندگی فرهنگ پژوهش خواهد بود.

 

از دیگر راهکارها ، می توان به ایجاد  رویکرد علمي به پديده‌ها را مثال زد. رویکرد علمی از مهد تا لحد می-تواند ادامه یابد و این نوع نگرش همانطور که قرآن کریم بین عالم و جاهل تفاوت قایل است و یا چنانکه  اندیشمندان جهان، همچون «آلبرت اینشتین» گفته اند، زمینه رشد علمی را با پالایش تفکر روزمره فراهم می سازد که عامل اساسی رفتار علمی در جامعه در جهت رشد فرهنگ پژوهش و دستیابی به محصول علم است.

 

پژوهش که کندوکاوي عاقلانه در ذات و جوهر پديده‌هاست، همه چيز را به تحول فرامي‌خواند و همه چيز را به شکافتن و نقادي مي‌کشاند. چنين نگرشي در جامعه ما با  ارزش‌ها و هنجارهاى جامعه کنوني ما سازگار نيست و این مسئله  نيازمند تحول اساسي است تا بتوان به فرایند توسعه رسید